“80 jaar na dato”
Jakob Plas.
Jakob Plas wordt op 5 augustus 1916 geboren in Sint Annen, midden in de Eerste Wereldoorlog. Maar het is vooral de volgende wereldoorlog die zijn leven zal beïnvloeden en die hem uiteindelijk ook het leven zal kosten. Op 20 februari 1942 wordt Jakob Plas uit Sint Annen bij een wraakactie door Japanse soldaten in Balikpapan op Borneo vermoord. Hij is dan 25 jaar.
Jakob vertrekt al jong naar Indië. We vinden hem in 1938 terug in Soerabaya, waar hij volgens zijn huwelijksakte kanonnier van beroep is in het KNIL. Op 26 januari 1939 trouwt hij met Klaske Brouwer uit Bierum. Hij is 22 en zij is 21. Hij is gevestigd in Soerabaja, zij woont in Groningen. Het is een huwelijk met de handschoen. Trouwen met de handschoen, of een huwelijk bij volmacht zoals het officieel heet, kwam vroeger regelmatig voor. Soldaten die in Indië gelegerd waren, kwamen hooguit eens per jaar met verlof en meestal nog minder vaak. Er werd ieder apart voor de wet op dezelfde dag op de eigen locatie getrouwd, waarbij de ‘stand-in’ als bruidegom bij de vrouw vaak een broer of neef was. In het geval van Jacob was het zijn broer Harm.
Verder weten we niet veel over het leven van Jakob Plas in Indië. Wel is er een getuigenis op de website van de Oorlogsgravenstichting opgenomen over zijn overlijden:
Nadat het Japanse Leger in feb. 1942 bij Balikpapan was geland en de stad vervolgens had bezet, werden kort daarna alle Nederlanders, ook de artsen en acht patiënten van het plaatselijke ziekenhuis verzameld en gevangen genomen. Vervolgens werden zij allen op 20 feb. 1942 vastgebonden en gedwongen in de richting van de kust te lopen, in de omgeving van het oude fort “Klandasan”. Op het strand aangekomen werden de Off. v. Gezondheid, dr. Arps, en Hoofdinspecteur van politie H.W. Verplak van de anderen afgescheiden. Nadat zij apart stonden opgesteld, werden zij onthoofd. Vervolgens begonnen de Japanse soldaten de overige gevangenen de zee in te drijven, totdat zij op borsthoogte in het water stonden. Toen dat was gebeurd, werden de gevangenen één voor één door de Japanse militairen doodgeschoten. De bevolking was door de Japanners gedwongen getuige te zijn van deze vreselijke gebeurtenis. Door de stromingen in de zee, spoelden naderhand de lichamen van de slachtoffers terug op het strand en werden daarna door de plaatselijke bevolking begraven. Na WOII werden hun stoffelijke overschotten door de OGS herbegraven op het Ned. Ereveld “Kembang Koening” te Soerabaja. In totaal verloren die dag 78 Nederlanders het leven. Brig. Kust. Art. KNIL. Jacob Plas was één van de slachtoffers, die door het Japanse Leger werd geëxecuteerd. Hij ligt nu begraven op het Ned. Ereveld “Kembang Koening”, Soerabaja in het verzamelgraf Balikpapan, loc.nr.: DDD 177: 178. Hij staat vermeld in de Massa- executielijst Balikpapan onder nr.: 45 naschrift: De reden van dit moorddadige optreden zou zijn, dat de Commandant van de Japanse troepen zeer ontstemd was over het feit dat – in opdracht van de Nederlandse Garnizoenscommandant Luitenant- Kolonel C. van den Hoogenband – de Nederlandse verdedigers alle belangrijke bruggen en olie-installaties tijdig hadden opgeblazen en in brand hadden gestoken.
(Bron: Jacq. Z. Brijl., Luitenant- Kolonel bd, BL.)
Uit de brieven in het dossier van Jacob Plas bij de Oorlogsgravenstichting blijkt dat er lang onduidelijkheid bestaat over zijn graf. In september 1961 schrijft zijn vrouw Klaske een brief naar de stichting waarin zij vraagt:
“Van een kennis heb ik deze week gehoord, dat er foto’s verkrijgbaar zijn van het Oorlogsgravenveld te Balikpapan waar ook mijn overleden man begraven moet liggen. Mijn man heette Jacob Plas (…). Graag zou ik hier nadere inlichtingen over hebben.”
Ze krijgt in oktober een brief terug:
“Naar aanleiding van uw schrijven van 23 september 1961 moet ik u tot mijn spijt mededelen dat in het kaartsysteem van de stichting niet de naam van wijlen uw echtgenoot, de heer Jacob Plas, voorkomt. Hij is derhalve niet op één der erevelden in Indonesië (bv. Balikpapan) begraven, tenminste niet onder naamstelling. Daar er vele als “onbekend” vermelde oorlogsslachtoffers werden ter aarde besteld, is het natuurlijk wel mogelijk dat hij daar onder voorkomt. Het is met leedwezen dat ik u slechts dit negatieve bericht kan doen toekomen.”
In 1980 informeert de tweede man van Klaske, J.J. Adriaanse, bij de Oorlogsgravenstichting of zij weten of er een graf van Jakob bestaat. Hij heeft van vrienden gehoord dat hij ook nu, jaren na de oorlog, dit soort vragen nog bij de stichting kwijt kan. Hij schrijft:
“Het gaat nl. over mijn vrouws eerste man. Die is volgens het Centraal Informatie Bureau van het Nederlands-Indische Rode Kruis no. 62673/6 d.d. 3-9-1946 in Balik-Papan gesneuveld en aan zee begraven. (…) Gaarne zouden wij van u willen vernemen wat er met die graven is gebeurd en of de mogelijkheid bestaat die te bezoeken.”
Hij krijgt als antwoord:
“Bij de Japanse aanval op Balikpapan begin 1942 is een aantal KNIL-militairen en burgers aan het strand geëxecuteerd en aldaar begraven. Deze graven, waaronder dat van Jacob Plas, zijn nimmer teruggevonden.”
Uiteindelijk is op het Nederlands ereveld Kembang Kuning een verzamelgraf ingericht voor een aantal Nederlandse slachtoffers van de slachting op 20 februar 1942. Jacob Plas is één van hen.
Aan Jakob Plas wordt postuum het Oorlogsherinneringskruis toegekend met de speciale gesp voor bijzondere krijgsverrichtingen “Nederlandsch-Indië 1941-1942”.
bron: Nat. Archief.
Eerder gepubliceerde portretten 2025:
Cohen Rosetta, 29 januari.
Boerma Egbert, 11 maart.
Borg van der Reinder, 14 maart.
Deelman Johannes, 27 februari.
Dijk Jan, 27 februari.
Doornbos Jan, 25 maart.
Dreise Klaas, 27 februari.
Elsinga Tjeerd,19 februari.
Hasselt Hartog van 29 januari.
Heys Hendrik, 12 maart.
Iddekingen Alko van, 22 januari.
Kwant Theda en Jan, 15 januari.
Medema Kornelis Willem, 5 februari.
Mulder Harm, 12 februari.
Noorman Berend Harmen, 4 maart.
Reddingius Grietje, 6 maart.
Sundermeyer, Cornelis, 18 maart.
Sybenga Auke Anton, 5 maart.
Veldhuis Albert, 20 maart.
Woldering Roelof Martinus, 19 maart.
Zeldenrust Nanning, 26 februari.