“80 jaar na dato”
Hendrik Heijs.
In de vroege ochtend van 25 april 1944 wordt er aangebeld bij Hendrik Heijs, hoofd van de bijzondere lagere school in Middelstum. Wanneer hij opendoet wordt hij onmiddellijk neergeschoten door Jan Kruijer. Samen met Pieter Kuiper uit Warffum kwam deze Kruier Hendrik Heijs ombrengen. Het is een repressaillemaatregel voor de liquidatie door het verzet van WA-er en hoofd van de Bijzondere Recherche in Groningen Jannes Luitje Keijer, een paar dagen eerder, op 22 april 1944. Deze Keijer is een Nederlandse collaborateur en lid van de Germaansche SS. Keijer had teveel informatie over het noordelijke verzet en er werd besloten dat hij geliquideerd moest worden. Op zaterdagavond 22 april 1944 wordt Keijer neergeschoten op het station van Bedum door de verzetsmannen Michael Henrich en Willem te Lindert. Hij bezweek dezelfde avond in het ziekenhuis van Groningen aan zijn verwondingen.
De moord op Hendrik Heijs, drie dagen later, is één van de zogenoemde Silbertanne-moorden. De Silbertanne-moorden zijn represailles voor aanslagen op Nederlandse collaborateurs die door verzetsmensen werden uitgevoerd tussen september 1943 en september 1944.
De Duitse bezetter reageerde hierop met represailles, waarbij verzetsmensen maar ook burgers werden vermoord. De codenaam ‘Silbertanne Aktion’ is ontleend aan de sparrentak (zilverspar) die kwam te staan achter de naam van mogelijke slachtoffers op de lijst van Nederlandse prominenten. Bij 28 aanslagen kwamen 45 Nederlanders om het leven en raakten 11 zwaargewond. Ook werden vaak razzia’s gehouden na de moord op een Duitse militair of een Nederlandse collaborateur. Willekeurige groepen mensen worden opgepakt en naar werkkampen of concentratiekampen afgevoerd.
bron: ovcg.
Heijs was op het moment dat hij werd geliquideerd 60 jaar oud. Hij was geboren in Sint Annen (op 19 januari 1884) en was in 1911 getrouwd met Anthonia Geertruida Klunder. Na wat omzwervingen, vermoedelijk door tijdelijke onderwijzersbaantjes, vestigden ze zich in Odoorn, waar alle drie de kinderen geboren werden. In 1931 verhuizen Hendrik en Anthonia naar Middelstum, waar het gezin aan de Ankerweg 21 woonde. Heijs en zijn vrouw hadden twee zoons: Roelof Klaas (Klaas), Klaas Hendrik (Henk) en een dochter Jantje. Een derde zoon, Sieger, overleed op vijftienjarige leeftijd.
Van Heijs was bekend dat hij anti-Duits was en vooral een grote hekel had aan de NSB en NSB’ers. Hij was actief in het verzet en dit alles had hem al eerder in moeilijkheden gebracht.
Een paar maanden voor hij vermoord werd, op 11 februari 1944, deed de SD een inval in een boerderij in Middelstum. In de boerderij zaten leden van het Groningse verzet. Drie mensen werden doodgeschoten, maar er ontsnapte ook iemand en een Duitse officier raakte zwaargewond. Op 22 februari schreef Hendrik daarover een brief aan zijn zoon Klaas (zijn beide zoons zaten ondergedoken en ze hielden contact door het schrijven van brieven).
In de brief vertelt hij dat het gerucht ging dat de Duitsers 25 Middelstummers als gijzelaar uit hun huis zou halen om de ontsnapte verzetsman te dwingen zich te melden. Hendrik vermoedde dat hij één van die 25 zou zijn en er werd inderdaad om half één ‘s nachts aangebeld. Drie gewapende en gemaskerde mannen, landwachters, staan voor de deur en willen hem meenemen. Terwijl Heijs zich aankleedt, vindt één van de mannen Mein Kampf in de woonkamer.
“Als ik de schoenen aan heb, komt die derde met dat boek bij me en vraagt wat dat betekent. Ik zeg: daarin heb ik gisteravond gelezen, het laatste hoofdstuk van ’t eerste deel, als jullie weten wat in de Bijbel staat, dan weet je ook wat ik gelezen heb. “Dus U is pro Duits?” “Neen, vroeger wel heel sterk pro Duits, mogelijk wel veel eerder dan jullie er aan dachten. Maar nu ben ik ’t niet meer.” “Is U dan anti Duits?” “Ik ben anti N.S.B. en fel ook en ben bereid daarom te sterven.” Maar U leest toch onze boeken? “Ja, dat doe ik om de geest te leren kennen, die U bezielt. Ik heb wel meer van die boeken en ben misschien beter met allerlei van Duitsland en de N. S. B. op de hoogte dan jullie. Ga maar mee dan zal ik u tonen. Samen gaan we naar de kamer en ik doe een greep op mijn schrijfbureau. Daar staan de bekende boeken, toevallig ook: “Wilt ge de waarheid weten?” Ik zeg: ik heb nog wel veel meer Duitse boeken en voor 20 jaar, toen jullie nog in de wieg lagen, heb ik reeds een troep Duitse kinderen in Nederland gehaald en mee verzorgd.”Dat redt U nu het leven,” zegt de aanvoerder, “U is pro Duits!” “Neen”, zeg ik, “dat in geen geval”. “Nu we laten U toch vrij, maar pas op, en ik krijg nog een tik, laat er niets meer gebeuren in Middelstum, het moet maar eens gedaan zijn met de terreur hier”.”
Heijs ontsnapt aan de dood, maar zijn plaatsgenoot Wessel Steendam niet.
“Kwart over één lig ik weer in bed. Kwart over één is het horloge van Steendam blijven staan. Daar waren 4 geweest. De 4e heeft blijkbaar over de Til bij Steendam de wacht gehouden, terwijl de 3 anderen bij mij waren. We zouden dan samen het slachtoffer worden. Hier bleef het bij Steendam alleen, die daar een schot door ’t hoofd kreeg en daarop in ’t kanaal werd geworpen. De volgende morgen om 11 uur werd het lijk opgevist en herkend. Pas toen heb ik me goed gerealiseerd aan welk lot ik ontkomen was.”
In zijn woorden aan het eind van de brief schemert door dat hij voelt aankomen dat hij zijn lot niet lang meer kan ontlopen:
“Want het blijkt wel, dat niet alle N.S.B.ers het goed vinden, dat ik nog leef. Toch ga ik gewoon met mijn werk door en laat mij niet bang maken. We moeten juist nu tonen, dat we met God sterk staan en eigenlijk geloof ik, dat mijn houding vele anderen weer moed heeft gegeven. Daarom dank ik God uit het diepst van mijn hart. En ik bid om trouw te mogen blijven tot het einde.”
Hendrik Heijs is begraven op de gemeentelijke begraafplaats van Middelstum. Hij kreeg voor zijn verzetswerk het Verzetsherdenkingskruis.
Volgende week woensdag 19 maart.
Het portret van Roelof Martinus Woldring.
Eerder gepubliceerde portretten 2025:
Cohen Rosetta, 29 januari.
Deelman Johannes, 27 februari.
Dijk Jan, 27 februari.
Dreise Klaas, 27 februari.
Elsinga Tjeerd,19 februari.
Hasselt Hartog van 29 januari.
Iddekingen Alko van, 22 januari.
Kwant Theda en Jan, 15 januari.
Medema Kornelis Willem, 5 februari.
Mulder Harm, 12 februari.
Reddingius Grietje, 6 maart.
Sybenga Auke Anton, 5 maart.
Zeldenrust Nanning, 26 februari.