Vorige week ontvingen we uit het archief van wijlen mevr. J. Arkema een verslag van 83 pagina’s handgeschreven door burgemeester Scherphuis. Hij was in de periode 1935-1947 burgervader van de gemeente ten Boer. Hij vertelt o.a. over de inundatie, hoe het in het dorp en omgeving toeging en iets over zijn gezin. Op de laatste blz. neemt hij ons mee naar 31 augustus 1945, de de 1e viering van Koninginnedag in een bevrijd Nederland.
Zijn verslag lag op een zolder.
De eerste zes blz. zijn getranscribeerd, namen of woorden die niet duidelijk te lezen waren zijn van een ? voorzien.
20 september 1944.
Aal* en ik met Astrid* naar Groningen om deze te laten trimmen. Sleehuis Piet Heinstraat 40.
Wij door naar Klaueke? En Papegang. Bij Papegang gewaarschuwd dat ik moeder onmiddellijk op moest bellen. Bij Veema getelefoneerd en gehoord dat ‘t avonds om 7 uur de sluizen bij Delfzijl zouden worden geopend. De hond opgehaald en snel naar huis. De secretaris had inmiddels uit Delfzijl verdere instructies ontvangen. Alles, de strook tusschen Eemskanaal en Damsterdiep zou verdronken worden. Groote verslagenheid in de gemeente.
1e publicatie doen uitgaan.
*Aaltje Temma is de jongste dochter en Astrid is hun hond
21 september.
Gehoord dat alleen met de kleine Sluis was gestroomd. ‘t water reeds 39 eh gestegen.
De dames de salonmeubels naar boven gebracht. Ik om half 9 reeds naar ‘t provinciehuis.
H. Conring, Haargaard, griffier, hoofdingenieur, voorzitter ‘s Hunsingo en Fivelingo,
diverse burgemeesters, waterbouwkundigen, enkele Duitschers.
Vergaderd tot half 1. Gehoord dat misschien ook het gebied Boterdiep- Westerkanaal-
Kardingemaar- Westerwijtmerdermaar – Stedumermaar- Ooster Dijkshorn onder water zou komen, tot N.A.P. =93 H+d. P ?
2de publicatie verspreid.
Het evacuatiebureau voor Groningen, Friesland en Drenthe ingeschakeld. Vanaf morgen 22 September zal een afdeling onder leiding van den heer Knoop hier permanent zitting houden.
Frouwe* en Aal op dat bureau mee aan het werk. Frouwe tot en met 27 September hier meegewerkt, Aal nog enkele dagen langer. Het huishouden in de war doordat alles uit de groote salon naar boven, bij Ritsema en Huisman wordt gesjouwd. Nog geen beslissing of de inundatie van het N. -deel doorgaat.
*Frouwe Aaltje is de oudste dochter.
22 september.
De heer Toppinga, voorzitter van het waterschap Fivelingo komt vertellen dat het N.- deel misschien droog zal blijven. ‘t Evacuatiebureau begint zijn werk. Telkens naar alle kanten getelefoneerd om gewaar te worden welk deel onzer gemeente zal worden verdronken in het diep.
3de publicatie.
‘s Morgens komt voorwerker Zweep van de O.T. waarschuwen, dat de arbeiders van de groep Woltersum morgenvroeg weer dienen te komen, daar hij anders moeilijkheden vreest.
Deze mannen waren door de O.T. leiding eenige dagen eerder ontslagen, volgens henzelf voorgoed, volgens Zweep voor anderhalve dag.
Nadat de oproepen aan ruim 50 personen de deur uit waren, kreeg ik van Roovers bescheid, dat onze gemeente gezien de onder water zetting, voorlopig was vrijgesteld. Direct briefjes de deur uit dat de oproep werd ingetrokken. Het maar bij P. Steenbergen te ten Post afgedamd. Het water wast.
Handschrift van Scherphuis.
23 september.
Telefoon van collega Welleman van Delfzijl dat de sluizen gesloten zijn en dit voorloopig blijven.
Door mij 100 mannen uit Ten Post en omgeving gevorderd om een dijk te leggen kan den
Rijksweg naar de Stadsweg langs het Stedumermaar om het noord- oostdeel der gemeente droog te houden. Evacuatiebureau druk met voorbereidend werk. Over het inunderings gebied steeds tegenstrijdige berichten. ‘s Middags bezoek van voorzitter en waterbouwkundige van Fivelingo met de boodschap ook het noordelijk deel buur gemeente gaat er onherroepelijk onder. Winsum, Baflo, Warffum en Kantens aangewezen als afvoergemeenten. Door collega Keizer van Winsum uitgenodigd om daar te komen. Zeer veel geloop thuis en op ‘t gemeentehuis.
.Zondag, 24 september.
‘s Morgens het evacuatiebureau doorgewerkt. Ik naar Delfzijl, onderhoud met mevrouw Willemsen? Tegen half 2 terug en gezien dat arbeiders uit Groningen bezig zijn de dijk van den polder bij het huis van Hoek door te steken. Bericht van Deelman dat onze arbeiders bij den dijk langs het Stedumermaar op het land van Annema door Duitschers zijn weggejaagd.
Publicatie no. 4
Maandag 25 september.
Om 10 uur de griffier van het kantongerecht in kwaliteit van putjesgraver op bezoek.
Waarschuwing dat de dijken van de Boltjerspolder bij het stoomgemaal aan weerszijden werden doorgestoken en dat de woningen aan Huizingalaan, ‘sofort’ moesten worden ontruimd.
Boeren met paarden en wagens gevorderd voor het vervoer. Op meerdere plaatsen arbeiders bezig de Boltjespolder dijken door te graven. Zeer druk op het evacuatiebureau, groote aangifte van verhuizingen. Bezoek van Ingenieur Dijkhuis en den opzichter van ‘t P.E.B.
(Provinciaal Energie Bedrijf ?) herindeling dat als het water in Fledderbosch- en Boltjerpolder een bepaald peil bereikt, door hen de transformatoren aldaar moeten worden uitgeschakeld.
De dijken van de Fledderboschpolder en van het Kardingemaar of het ….. bij Thesinge en de weg tusschen de woning bewoond door de Weduwe G. modderman en de klapbrug over het Stedumermaar maar doorgestoken. Het gemeentelijk gasthuis zal worden ondergebracht in hotel Til te Winsum.
INUNDATIE.
Geschreven door Klaas Fongers, 1931-2008.
In de herfst van 1944 werden de dijken van het Damsterdiep doorgestoken en
zette het gedeelte tussen Eemskanaal en het Damsterdiep vanaf Appingedam tot Oosterhoogebrug onder water.
Woltersum, links bakkerij Kiel.
Alhoewel wij niet in het watergebied woonden hadden wij er toch mee te maken. Met de heer Elso Vink had mijn vader 2 HA. aardappeleiland gehuurd van Boer Jan Huizenga. Van deze oogst probeerden we zo veel mogelijk te redden en gingen met hulp van wie zin had mee te helpen rooien.
Een paar keer zijn we met grote wagens van Pop Blink bespannen met 2 paarden aardappels gaan halen. Door de dammen was het risico groot dat je bleef steken, daar het water hoger stond dan op het land. De laatste keer dat we aardappelen gingen halen, gingen de paarden tot aan hun buik door het water. Het grootste gedeelte van de aardappelen bleef in de grond en wie aardappelen wilde rooien op eigen risico kon dit kosteloos doen.
Woltersum, Harm Muda met z’n paard en wipkar en rechts de boerderij van Hofman.
Intussen stroomde het water met geweld over Huizengalaan. We stonden met een man of 5 gewapend met schepnet de vissen die over de weg wilden de pas af te snijden. De heer S.Wiltjer probeerde fietsend door de stroom te rijden. Helaas was de stroom te sterk en kwam hij op de verkeerde weghelft terecht, statig ging hij als een U Boot naar dieper water, tot alleen zijn pet nog op het water dreef. Na zijn duik kwam hij proestend weer boven en Frits van Bruggen draaide zijn groot schepnet naar hem toe. S. greep de stok van F. hees uit het natte element.
De nieuwe pet dreef intussen verder weg en het “hengeltje” vis dat aan S. zijn stuur hing was de beloning die zijn pet weer retourneerde . Ik rende door de dam en kreeg de pet te pakken en incasseerde de beloning.
Even later kwam er een haas aan zwemmen ik rende weer door de dam pakte de haas bij zijn oren en hees hem uit het water. Onze hond zat achter deze haas aan. Ik stopte de haas in mijn fietstas en ging naar huis tevreden met een fietstas vol vis aan de ene kant en een haas aan de andere kant. Het bleek namelijk dat mijn vader met onze hond op hazen jacht was gegaan bij Bertus de Vries ze hadden 4 hazen gevangen maar één was ontsnapt en ze wisten niet waar die haas gebleven was. Ik zei, die zit in koestal en vertelde mijn verhaal.
Bij de korenmolen van Eisenga lag een zwarte praam, met deze praam gingen wij het water op. Onderweg plukten wij appels en peren die wegens
haastig vertrek van de eigenaren waren blijven hangen.’s Avonds bij licht maan als het vroor gingen wij schaatsen op de grote vlakten. In het voorjaar van 1945 ben ik met Geert Blink meeuwen eieren gaan rapen in het water gebied. Kleine eilandjes die boven het wal uitstaken zaten veel meeuwen nesten en we hadden succes.
In het voorjaar van 1945 werd er stiekem het waterpeil verlaagd. Door een
(Sabotage) brede ondiepe doorgang te graven, die door een houten schutting bedekt met jutte zakken werd gecamoufleerd. Het water liep dan weer terug in het Damsterdiep waar weer een normaal waterpeil was.
Brouwerschapweg, links de woningen van J.v.Dijk en mevr. Smedes. Deze twee gezinnen waren geëvacueerd naar Ten Post. Midden op de weg waren stropakken gelegd om in Woltersum te kunnen komen. Rechts woonde Ko Homan. Hij moest ook evacueren, maar zag dat in Woltersum de woning van Pait Ridder leeg stond; daar kroop Ko met z’n gezin in. Ridder was vertrokken naar Leek.
Bronnen:
het archief van Mw. Arkema, Klaas Fongers en het verslag van Scherphuis, blz. 1 t/m
Meer lezen over burgemeester Scherphuis, ga dan naar bericht van
16 oktober jl. “twee burgemeesters van Ten Boer” op deze site.