Opmerking. Scherphuis stopt op 29 november met zijn dagelijkse aantekeningen. De pagina’s die volgen zijn anders van opbouw.
Vervolg van zijn verslag.
namen of woorden die niet duidelijk te lezen waren zijn van een ? voorzien.
Zondag 12 November.
Bericht aan den commissaris dat Ten Boer maandag 130 man in Noordlaren moet leveren. Deze moeten reeds den volgenden morgen om 8 uur in Noordlaren zijn. Gebeld naar Commissaris Mr. Rovers Beauf trapte? nergens gehoor. Griffier ter kerke.
‘s Middags gesproken met Kabinet en onmogelijkheid betoogd. Alvast 1 dag uitstel.
Maandag 13 November.
De Wethouders medegedeeld dat opnieuw 130 man moesten worden geleverd en nu in Noordlaren. Veel bezoek in verband met laatste ontruimingstermijn Woltersum. Bureau steenkoud, verwarming door kolenschaarste uit, kachels nog niet geplaatst. Den heelen dag geprobeerd vrijstelling van meerdere inzet te krijgen. De secretarie vanaf heden ‘s maandags en zaterdags gesloten.
Dinsdag 14 November.
Naar Groningen. Bezoek Commissaris, Griffier, Mr. Rovers Om van den inzet af te komen. Moeilijkheden met evacuées en gastheeren die niet tevreden zijn, totaal in,ongelijk om nog 130 man meer aan te wijzen en deze te vervoeren. Gevraagd om mijn plaats door een ander te dien bezetten.
Woensdag 15 November.
Met wethouders en adviseurs 100 man in Garmerwolde en Thesinge aangewezen. Bericht dat het aantal van 130 tot 100 teruggebracht is. Geen antwoord op de vraag of er nu 100 extra of 100 in totaal zijn moeten.
Donderdag 16 November.
Aangemaand door O.T. in Haren om menschen te leveren. Nog geen beslissing op mijn verzoek om vrijstelling.
Vrijdag 17 November.
‘s Morgens naar Groningen om antwoord op mijn verzoek. Afwachten – nog geen beslissing.
De heele secretarie van Haren leeggeloopen, alles spoorloos. ‘s Avonds telefoon, Mr Rovers; verzoek afgewezen, 50 man extra is voldoende, als U in totaal geen 100 man kunt leveren stuur Maandag of Dinsdag eerst wat!
Zaterdag 18 November.
Briefjes uit aan plus 60 man om Dinsdagmorgen om kwart over 7 te vertrekken van Café Stol Garmerwolde. Steeds meer land ten Noorden van het Damsterdiep loopt door de aanhoudende regens onder, ondanks de molens dag en nacht malen. Aal met Lidi naar den Dam.
Zondag 19 November.
Vrij rustig. Regen en storm Aal naar den Dam.
Maandag 20 November.
Tot half 1 zitting voor vrijstelling van O.T. ‘s Middags lijsten gemaakt voor nieuwe oproep en vrijstellingen. Auto Ebeling gesloten gemaakt voor vervoer naar Onnen.
Dinsdag 21 November.
‘s Morgens Deelman* vertrokken met 24 man naar Noordlaren. Verzoek om de arbeiders bij Groningen te plaatsen. Hierop weinig succes. opnieuw 35 man opgeroepen voor aflossing
1e ploeg ten Boer. ‘s Middags bespreking Toppinga den Dam afsluiting Woltersumerdiep.
-Sp ijs gedr.?-
*Johannes Georgius Deelman, gemeente architect-opzichter.
Woensdag 22 November.
Verzoek van de arbeiders om den 20ste September toen ze voor de O.T. aan het Eemskanaal hebben gewerkt als nog betaald te krijgen. Verzoek om klompen voor de nu werkenden.
‘s Middags naar Appingedam en Delfzijl -weer nat thuis.
Donderdag 23 November.
Aflossing 1e ploeg ten Boersters. 35 man uit Thesinge- Garmerwolde opgeroepen, door de vele afkeuringen en een enkele vrijstelling slechts 14 man opgekomen. Nog geen aanmerking, doordat voorloopig 5 Ten Boesters tot zondag zijn gebleven. ‘s Middags molest in Loppersum.
Vrijdag 24 November.
Rustig verlopen.
Zaterdag 25 November.
Alles rustig, Frouwe thuis.
Zondag 26 November.
Alles rustig, Jo hier.
Maandag 27 November.
Thee gedronken bij van de Munnik. Daar conoovatie gelezen voor vergadering op Dinsdag 28 Nov. ‘s Morgens 11 uur in ‘t Provinciehuis.
Dinsdag 27 November.
Per auto Willemsen naar Groningen. Daar vergaderd met Dr. Conring, Staargaard, Rovers, Griffier en 2 Duitsche commandanten. Voorschriften over de Rijksweg en bespreking vordering moeilijkheden, arbeidsinzet e.d. Dr. Conring vorderingsbewijs Plymouth (automerk) Hogendorp ter hand gesteld. Oproep 2e ploeg Oosterhoogebrug.
Woensdag 28 November.
‘s Morgens spreekuur O.T. 54 man opgeroepen. 33 aangewezen. (21 vrijstellingen) ‘s Middags mat Aal naar Groningen. Pakje per Hunze naar AZG.
Donderdag 29 November.
Helaas opgehouden dagelijks de dingen te noteeren. De toestand verscherpte zeer, de ‘bekken’ van de Moffen werden steeds grooter en onzerzijds de sabotage eveneens. Dit maakt het niet langer menschelijk alles in chronologische volgorde te noteeren. .
De arbeidsdienst.
De eisch voor arbeidsinzet in deze gemeente was 180+50=230 man. Meer dan 65 waaronder 15 vrijwilligers zijn er nooit geweest.
De inundatie, hoe groote ramp overigens voor onze gemeente, was een gereede aanleiding om telkens weer te kunnen tegenwerken. In October, November en December vorderde ik de menschen om aardappelen en andere veldvruchten in het zuidelijk deel der gemeente te rooien en vandaar naar het Noorden te vervoeren.
Ik heb de gemeente voor het vorderen van werkkrachten in 3 zônes verdeeld: Ten Post c.a.,
Ten Boer en St. Annen, Garmerwolde en Thesinge en tot het laatst kunnen volhouden dat slechts één district werd ingezet, twee vrijgesteld waren. Het was 4 weken inzet- 8 weken vrij. Allen die een doktersbriefje hadden waren vrij en – die niet aan de oproep voldeden ook. ‘K Heb grooten strijd moeten voeren tegen de O.T. werkleiding die
Toen in maart 1945 onze bevrijders weder oprukten, werden de heeren van het Kader van den Arbeidsdienst onrustig en een algemeene vlucht Noordwaarts begon. Sedert September 1944 was er steeds een grootte verplaatsing in Noordelijke richting gaande, maar men kwam niet verder dan de Z.O. hoek van Friesland en de provincie Drenthe. In maart 1945 werden de kampen van daar overgeplaatst naar Ten Boer, Middelstum, Sedum, Usquert, Kantens, Uithuizen en meer plaatsen in het Noorden.
8 maart kwamen een paar officieren, van den Duitschen Arb. De komst aankondigen, en enkele dagen later werden gevorderd: huis Wigboldus, huis Rozema (Rozemarie), de Gereformeerde School, de Ger. Kleuterschool, ‘t Café Kloosterhuis (gedeeltelijk) een directiekeet te plaatsen op het Schoolplein der Gereformeerde school en het huis van Wiersma (gedeeltelijk).
Enkele officieren werden bij Ds. Adema, meester Makkes van de Deijl en anderen ingekwartierd.
De troep kwam half Maart.
Het dorp ergerde zich aan de marcheerende jongens, die afkomstig uit de groote steden uit het Westen, gedeeltelijk door honger geprest waren dienst te nemen. De jongens moesten mee helpen aan den stellingbouw langs het Stedumermaar en bij de Graslanden, en vooral marcheeren en zingen van het nieuwe Europa dat ze gingen bouwen.
In de bovenzaal van Kloosterhuis aten de jongens en werden feesten gegeven. Herhaalde uitnoodigingen tot bijwoning er van zijn door mij niet geaccepteerd. De commandant begon zijn telefoongesprekken tegen zijn meerderen met Heil Hitler en wilde mij overtuigen dat hij goed Nederlander was. Hij dacht hier tot September te blijven. Op zijn last gevorderde meisjes voor
‘t aardappelschillen kwamen niet op en werden door zijn ‘mannen’ met het geweer uit huis gehaald. Het drama duurde maar kort. De geallieerden slooten snel door en op 11 April werd plotseling opgebroken en begon de smadelijke aftocht via Delfzijl naar de ‘Heimat.’
Het noodige werd meegenomen op gevorderde wagens die met takken gecamoufleerd werden.
De helft der jongens deserteerde tusschen hier en Delfzijl en kwam hier en in andere dorpen bij burgers onderduiken. Te voren hadden de officieren den eed van trouw op de Führer moeten afleggen. De helft weigerde. De laatste 2 wagens vertrokken, deels beladen met vreemde meiden in de richting Bedum, vanaf het huis van Wiersema. De bevolking zag het geval heimelijk lachend aftrekken, uitte zich nog niet, ‘t was nog te vroeg, maar ieder was vol vertrouwen, de Tommy’s (later bleken het Candeezen te zijn) stonden reeds aan het Oranjekanaal en Ter Apel.
Overzicht;
Eerdere dagen uit zijn verslag zijn te vinden:
20-25 september op 16 januari. 27 september-9 october op 23 januari. 10-24 october op 30 januari. 25 october-10 november 1944 op 6 februari jl.
Donderdag 20 februari vervolg De Arbeidsdienst.