“80 jaar na dato”
Jan Dijk, Klaas Dreise en Johannes Deelman.
Op 5 januari 1945 valt de SD (SicherheitsDienst) binnen bij het gemeentehuis in Ten Boer. Er worden wapens en radio´s gevonden. Vier medewerkers worden afgevoerd naar het Scholtenshuis, het hoofdkantoor van de SS, SD en de Sicherheitspolitzei in Groningen. Het zijn gemeentesecretaris Klaas Dijkstra, 1e ambtenaar Gerhard Richters, elektricien Willem Offeringa en conciërge Jan Dijk. Ook burgemeester Obbo Johannes Scherphuis wordt gearresteerd, maar na verhoor nog dezelfde dag vrijgelaten.Op 9 januari vindt er een tweede inval plaats, waarbij drie medewerkers worden meegenomen: Klaas Dreise, Pieter Jan Vink en gemeente-architect Johannes G. Deelman.
Alle ambtenaren worden na verhoren naar concentratiekampen in Duitsland gestuurd. Dijkstra en Richters naar Neuengamme, bij Hamburg, waar ze al op 11 en 7 februari overlijden, vermoedelijk door executie. De anderen worden gedeporteerd naar Kamp Schwarzer Weg, bij Wilhelmshafen.
Klaas Dreise is op 6 oktober 1916 geboren in Woltersum. In de jaren ‘30 is hij werkzaam op de secretarie van Slochteren en met ingang van augustus 1941 werkt hij op de secretarie van Ten Boer. Klaas trouwede in 1966 met A. Boer, ze hebben twee dochters, Ineke en Alindeke.
Jan Dijk is geboren op 17 december 1905 in Hoogezand en overleed in Groningen in 1984. Hij trouwde in 1954 in Ten Boer met Annieggien Beerta (1907-1994). Hij was de concierge van het gemeentehuis.
Johannes Georgius Deelman was de gemeente-architect en gemeente-opzichter van de gemeente Ten Boer. Hij is geboren in 1914 en in 1940 getrouwd met Antje Wolters. Ze kregen één zoon: Gerard Albert Deelman, die al jong, op 17-jarige leeftijd, overleed in 1958.
De sfeer op het gemeentehuis is behoorlijk anti-Duits. Vooral gemeentesecretaris Klaas Dijkstra heeft daar een grote invloed op. Er wordt openlijk gesproken over misdaden van de Duitsers en in de loop der tijd worden hand en spandiensten aan het verzet verleend. Bonkaarten en persoonsbewijzen en persoonskaarten worden vervalst en op zolder staan radio’s opgeslagen. Dat is niet gek, omdat op last van de Duitsers iedereen zijn radio in moest inleveren op het gemeentehuis. Bijzonder is wel dat één van de radio’s in de kluis een plek heeft gekregen, zodat daar naar Radio Oranje en Engelse zenders geluisterd kan worden.
De invallen van januari ‘45 worden door de opgepakte ambtenaren geweten aan verraad, maar de precieze gang van zaken is nooit opgehelderd. Wel zijn er aanwijzingen dat de SD in Groningen inderdaad ingeseind is, dat er clandestien naar de radio geluisterd werd op het gemeentehuis, maar de ontdekking van de wapens die in het gemeentehuis lagen opgeslagen zou een toevalstreffer zijn. Ook wist niet iedereen daar vanaf, het zou vooral zijn georganiseerd door Gerhardus Richters, ambtenaar op de secretarie.
In het boek van Peter Vink, Het verraad van Ten Boer, worden verslagen van na de oorlog, gemaakt door zijn vader Pieter Jan Vink, geciteerd.
Over het moment dat de Ten Boersters van het Huis van Bewaring op transport naar Duitsland gaan, schrijft hij Pieter Vink:
“Donderdagavond 25 januari 1945, plm. half 9. We horen dat deuren worden geopend en weer worden dichtgesmeten. Op de gangen geloop en gedraaf. Er is iets bijzonders op til en we vermoedden het de hele dag al. “Vanavond gaat er een transport weg, jongens”, zeggen we tegen elkaar. (…) Ook van onze zaal wordt de deur geopend, het licht ontstoken en eeVnn drietal moffen en een Hollander stappen de zaal binnen. Geslapen hadden we nog niet, we waren wakker, klaarwakker, de spanning voelde je stijgen. (…) Hij wiens naam genoemd wordt, gaat naar beneden. Hoor die mof maar eens…. Arends, Broekstra, en toen, hoor ik het goed? Deelman, Dreise, Dijk en daarna Offeringa. Dus toch niet alleen, ik heb vrienden bij me, als dan ook mijn naam wordt afgeroepen ga ik vlug naar beneden (…). De veewagens stonden klaar en met een “schnell, schnell!” worden we er in gedreven. We waren met z’n drieën: Offeringa, Dreise en ondergetekende. Jammer dat Dijk en Deelman in een andere wagen werden geduwd.”
Zo worden de drie met hun medegevangen per trein in het pikkedonker naar het kamp Schwarzer Weg in Wilhelmshaven gebracht.
Vink hield ook een tijdje een dagboekje bij in gevangenschap. Op 11 maart 1945 noteert hij dat hij met Jan Dijk naar Brockzetel gaat, een kamp zo’n 17 kilometer vanaf Schwarzer Weg. In 1945 was dit kamp omgevormd tot een ‘Außenstelle’ (buitenkamp) van Schwarzer Weg. Op 11 maart 1945 werden ongeveer 400 Nederlanders naar Brockzetel overgeplaatst. Ze moesten helpen de door de geallieerden gebombardeerde Fliegerhorst Wittmundhafen te herstellen.
Gevaarlijk is het wel, het vliegveld wordt regelmatig gebombardeerd. Vink noteert dat Jan Dijk dysenterie krijgt, dat er weinig te eten is, dat er geruchten gaan over de oorlogssituatie, maar ook dat hij geniet met Dijk van het mooie weer op 11 april.
Half april wisten de Duitsers niet meer wat ze met hun gevangenen aan moesten en ze besloten de Nederlanders maar gewoon terug te sturen naar Nederland. Op 14 april kwamen 500 jonge, maar uitgemergelde mannen aan in Delfzijl. Nederland en Groningen was nog niet (helemaal) bevrijd en dus was dit een ingewikkelde operatie. De Duitsers stuurden er op aan dat de boot met gevangenen getorpedeerd zou worden, maar dat gebeurde niet. De burgemeester van Delfzijl en het Rode Kruis ontfermden zich over de gevangenen en ze werden overgebracht naar het Organisation Todt kamp in Farmsum. Nog steeds onder bewaking van de Duitsers.
Door de chaotische mlitaire situatie moesten ze weer uit Farmsum vertrekken en werden ze op boerenkarren geladen. Ze zouden worden ondergebracht in scholen overal op het Hogeland. De bevrijding van de hele provincie Groningen voorkwam dat. De Duitsers trokken zich terug, de gevangenen kregen eten en kleding van het Rode Kruis en liepen terug naar de dorpen waar ze vandaan kwamen.
Zo kwamen ook vijf van de zeven Tenboerster ambtenaren terug: Offeringa al op 1 april 1945. Hij had in het kamp kans gezien de wachtposten om de tuin te leiden en was gevlucht. Eenmaal terug in Groningen dook hij onder tot de bevrijding een feit was. Klaas Dreise kwam met Vink en Jan Dijk op 18 april terug in Ten Boer met een Rode Kruistransport. Johannes Deelman was de laatste van de zeven die terugkeerde. Op 6 mei ‘45 arriveerde hij in Ten Boer.
bron: uit het boek “Het verraad van Ten Boer”
Eerder gepubliceerde portretten 2025:
Cohen Rosetta, 29 januari.
Elsinga Tjeerd,19 februari.
Hasselt Hartog van 29 januari.
Iddekingen Alko van, 22 januari.
Kwant Theda en Jan, 15 januari.
Medema Kornelis Willem, 5 februari.
Mulder Harm, 12 februari.
Sybenga Auke Anton, 5 maart.
Zeldenrust Nanning, 26 februari.